Casus Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming in Beltrum, ervaringen van het kerkbestuur bij vochtschade en verwijderen van overschilderingen

interieur Rijksmonumentale kerk in Beltrum Verslag van de lezing door Stef Smit over de restauratie in de kerk van Beltrum op het van 11 oktober 2018 over restauratieve ingrepen aan moderne

 

Inleiding door RCE

Als opdrachtgever vanuit het kerkbestuur geeft Stef Smit een toelichting over het terugbrengen van de overgeschilderde in de parochie kerk. Bernice Crijns en Rutger Morelissen (beide RCE) zijn bij deze casus betrokken vanwege de schilderingen van Bach. De monumentenbeschrijving noemt de kerk met zijn schilderingen als waardevol [1] Zoals Rutger Morelissen aangaf in zijn lezing: is het probleem hier meteen duidelijk: worden vaak aangeduid als ‘fresco’s[2], maar ook bij de schilderingen van Bach blijkt daar geen sprake van te zijn. Uit een tijdschriftartikel door de kunstenaar is af te leiden dat hij met mineraalverf (Keim) / silicaat heeft gewerkt. De bruine overschildering heeft een basis van kunsthars. Door deze materialen en problematiek valt het project onder het Programma Erfgoed van de Moderne Tijd. Project Leren van restauratieve ingrepen uit het verleden aan muurschilderingen uit de moderne tijd

 

Stef Smit aan het woord

Stef Smit kan, gesterkt met een Power Point presentatie en de tot nu toe opgedane kennis en toegezegde subsidie, zeggen dat het zichtbaar maken van de van Bach zijn aanvang gaat nemen.

De Rooms-Katholieke kerk Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming in Beltrum (Gelderland) , is zowel een gemeentelijk als een rijksmonument

 

Kunstschilder Franciscus Hermanus Bach

Franciscus Hermanus Bach, officieel Bachg, (Groningen, 28 mei 1865 – aldaar, 22 januari 1956) was een Nederlands kunstschilder. Bach werd geboren in de stad Groningen als zoon van de smid Johann Caspar Bachg, die vanuit het Duitse Haselünne naar Nederland was gekomen. De achternaam wordt officieel geschreven als Bachg, maar naar verluidt kwam Bach daar zelf pas op latere leeftijd achter. Hij signeerde zijn werk in de regel als ‘F.H. Bach’ of ‘F.H.B.’.

 

Van leerling tot leraar

Toen Bach 11 jaar was, volgde hij de avondcursus aan Academie Minerva. Twee jaar later kreeg hij een bronzen medaille voor het vak handtekenen. In 1882 werd hij tekenleraar op het doveninstituut in Groningen, hij was op dat moment nog niet afgestudeerd. In 1884 slaagde hij voor het examen M.O. tekenen en ontving hij de Grote Koninklijke Medaille voor anatomie en de Zilveren Academie Medaille voor ornamentcompositie. Egenberger, directeur van Minerva, haalde het bestuur over om Bach aan te nemen en zo werd hij al op 19-jarige leeftijd leraar aan Minerva. Hij zou dit 43 jaar doen. Leerlingen van hem waren onder anderen Jan Altink, Albert Hahn, Cornelis Jetses en Jacob Por. Een aantal van zijn oud-leerlingen richtte in 1918 De Ploeg op.

detail Calvarieberg (foto Rutger Morelissen)
detail Calvarieberg (foto Rutger Morelissen)
Het schilderwerk van Jezus op de Calvarieberg omgeven door een triomfboog.
Het schilderwerk van Jezus op de Calvarieberg omgeven door een triomfboog.

Bach was lid van onder meer Arti et Amicitiae en enige jaren van De Ploeg.

 

 

De schilderingen in de kerk

Stef Smit laat afbeeldingen zien van de schilderingen:

Scheurvorming op de triomfboog
Scheurvorming op de triomfboog

De schilderingen van Bach (uit 1929-1932) werden in een onvoorzien moment deels bruin overgeschilderd op verzoek van een pastoor. Naast deze overschildering treedt er ook scheurvorming op.

 

 

 

Maria en Joseph vluchten met kind Jezus. Omdat alle joodse kinderen welke nog geen twee jaar oud waren moesten worden gedood, vluchtte de heilige familie naar Egypte.

Maria altaar, archieffoto uit de jaren 30 waarop de oorspronkelijke voorstelling zichtbaar is.
Maria altaar, archieffoto uit de jaren 30 waarop de oorspronkelijke voorstelling zichtbaar is.
Maria altaar, situatie in 2018 met deels overschilderde partijen.
Maria altaar, situatie in 2018 met deels overschilderde partijen.

 

 

 

Werkplaats van H. Joseph . Kijkje in het huis van Joseph en Maria. Jezus helpt Joseph met het timmerwerk, terwijl Maria haar werk doet.

 

De 12 jarige Jezus discussieert, met de geleerden in de tempel over het geschrevene in de heilige schrift.

 

Boogschildering a.d. oostzijde van het middenschip geschilderd door K. Wenzel. Bruiloft van Kanaan. Als zijn 1e wonder veranderde Jezus op deze bruiloft water in wijn.

Jozef altaar, situatie voor restauratie met overschilderde partijen.
Jozef altaar, situatie voor restauratie met overschilderde partijen.
Jozef altaar, archieffoto uit de jaren 30 waarop de oorspronkelijke voorstelling zichtbaar is.
Jozef altaar, archieffoto uit de jaren 30 waarop de oorspronkelijke voorstelling zichtbaar is.

 

Het sterfbed van H. Joseph. Volgens deze schildering waren Maria en Jezus bij het sterven van H. Joseph aanwezig.

 

 

 

 

 

 

Proefrestauratie waarbij deel van de schildering in de nis is vrijgelegd.
Proefrestauratie waarbij deel van de schildering in de nis is vrijgelegd.
Schoonmaaktestjes op de schildering
Schoonmaaktestjes op de schildering

 

 

Dank voor uw aandacht.

 

Tot slot toont hij eerder gerestaureerde schilderingen in de kerk:

En merkt op:  ‘Je zou denken, waarom 40 gaten boren in deze muurschildering ?

 

 

Op: www.beltrum-online.nl vindt u meer info over de R.K.Kerk in Beltrum.

Muurschildering van Johannes de Doper.
Muurschildering van Johannes de Doper.
Muurschildering Jezus met een Schriftgeleerde
Muurschildering Jezus met een Schriftgeleerde
Restoratie
Restoratie

 

 

Vragen uit het

 

Na de presentatie was er gelegenheid tot het stellen van vragen. Waarom is er gekozen voor de uitvoering van het project door een Duitse uitvoerder. Zijn er stageplaatsen voor studenten? Hoe uniek zijn de muurschilderingen, waarbij een ander onderwerp van de agenda aansloot, de vraag, ‘Zeg, is deze muurschildering wat of mag het weg?’

 

Veel van de behandelde bevonden zich in plaatsen als Amsterdam, Den Haag, en in buitenlandse steden. Dus werd de vraag gesteld…

 

Waar vinden we de Beltrumse kerk … Gewoon in de Oost-Achterhoek tegen de Duitse grens aan…. Dus als het culturele toerisme de komende jaren een boost krijgt hebben wij er ongetwijfeld een steentje aan bijgedragen.

 

[1] In de Beschrijving staat o.a. “ De huidige kerk is het resultaat van een vernieuwing en een uitbreiding van het eerste kerkgebouw, een filiaalkerk van de Calixtus-parochie van Groenlo uit 1846. In 1864 werd de filiaalkerk voorzien van een priesterkoor, stenen kolommen en (gestucte) gewelven door de architect H.J. Wennekers. Architect A. Tepe (1840-1920) ontwierp de toren en de ontmanteling van het schip in 1894. Binnen de buitenmuren, met behoud van de toren, is de kerk in 1929 vernieuwd en uitgebreid door de bouwkundig ingenieur G.A.P. de Kort. In het interieur heeft hij gebruik gemaakt van expressieve baksteenarchitectuur met decoratieve glas-in-loodramen van de kunstenaar Kocken uit Utrecht. De schilder F. Bach kreeg de opdracht schilderingen aan te brengen in het priesterkoor, waarna de schilder K.W. Wenzel uit Kevelaar de rest van de kerk heeft beschilderd.

Waardering

– Rooms-katholieke kerk van het type PSEUDOBASILIEK bestaande uit een toren van de architect A. TEPE uit 1894, interieur van het schip, transept en koor van de bouwkundig ingenieur DE KORT uit 1929 en schildering van BACH en WENZEL uit 1929-1932.

– Van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een historisch gegroeide kerk waaraan meerdere landelijk bekende architecten een waardevolle bijdrage hebben geleverd. De neogotische toren als goed voorbeeld van het werk van de architect A. Tepe. De uitbreiding van G.A.P. de Kort met expressief, kleurrijk gebruik van baksteen en glas-in-lood.

Van cultuurhistorische waarde vanwege de kunsthistorische waarde van het interieur in samenhang met de architectuur. De zeldzame schilderingen van de landelijk opererende kunstschilders F. Bach en K.W. Wenzel, die beiden een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het interieur.” zie : https://cultureelerfgoed.nl/monumenten/509423

[2] Fresco (schilderterm) Een fresco (Italiaans voor “vers”) is een muur- of plafondschildering, waarbij de verf direct op de natte kalk of op het pleisterwerk wordt aangebracht, zodat zij daarmee, na droging, één geheel vorm.’

 

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *