Historisch behang voor dummies

Historisch voor dummies
 
Verslag van de lezing door drs J. Bohan (Judith Bohan Interior conservation) op het Kleurhistorisch Platform 13 oktober 2011 . Zij is kunsthistoricus, kleuronderzoeker en restaurator van historische afwerkingen en papierbehang.
 

Samenvatting door Jessica Hensel
 
De lezing had de vorm van een ‘cursus’ hoe om te gaan met papieren behang. Met een eenvoudig stappenplan leerden dummies uit het publiek zelf dateren en productiemethoden herkennen. Zo maakt Bohan behang dateren en herkennen leuk en gemakkelijk.

 
 
10 stappen voor het kijken naar

Bohan presenteert in 10 stappen hoe je kunt leren om zelf te dateren en om verschillende productiemethoden te herkennen.

 

1. Onderdeel van het geheel

Door te dateren wordt de duidelijk, de ruimte waar het zit komt tot leven. Behang is een onderdeel van de historische binnenruimte, samen met de andere onderdelen maken zij het tot een ensemble, een geheel.

Ter illustratie toont Bohan een foto uit een Amerikaanse publicatie van Kate Sanborn (An Account of the pitorial paper on our forefathers walls) uit 1905 waarop een heel bijzonder is afgebeeld. Dit behang bevindt zich nog steeds in het oorspronkelijke interieur waar het in 1768 is aangebracht in opdracht van Jeremiah Lee. Lee was kolonel en koopman en behoorde tot de rijkste man van de staat MA. Hij liet zijn huis bouwen voor zijn vrouw Martha en hun 6 kinderen in het vissersplaatsje Marblehead in de VS. Helaas is het behang in de benedenhal vervangen door een reproductie maar op de bovenhal en de 2 vertrekken aan de voorzijde van het huis zijn nog behangen met de originele behangsels. Dit grisaille behang, zo genoemd omdat het in grijze tonen is uitgevoerd, toont voorstellingen van Romeinse ruines omgeven door een rococo omlijsting. Dit behang is handbeschilderd en een uniek voorbeeld van een behang dat op bestelling in Engeland op maat gemaakt voor dit interieur. Dit is onder andere zichtbaar aan de border dat is voorzien van een eierlijst patroon dat is gespiegeld in het houtsnijwerk van de deurkozijnen.

 Tip voor dummies: verhogende situaties. Als behang nog op de oorspronkelijke plek zit. Als behang op bestelling voor de ruimte is gemaakt. Als de opdrachtgever bekend is. Als de fabrikant bekend is. Als de datering bekend is. Als het motief van behang of behangborder terugkomt bij andere interieuronderdelen bv het snijwerk van de betimmering of stucwerk

 

2. Papieren drager

Behang kan bestaan uit kleine velletjes handgeschept lompenpapier (45-70 x 55 cm). Deze velletjes geven een datering van voor 1840, aangezien na 1840 machinaal vervaardigd papier werd ontwikkeld waardoor in banen behang kon worden behangen.

 Tip voor dummies: let op de horizontale naden van losse velletjes (voor 1840)!

 

3. Achterkant

Aan de achterkant van het behang kan ook informatie aanwezig zijn wat tot een datering kan leiden. Zo kunnen Engelse belastingstempels aangebracht zijn.

 Tip voor dummies: Engelse belastingstempels dateren van 1712-1836!

 

4. Bedrukkingsmethode

Bohan toont een zogenaamde irisé behang uit kasteel Heeswijk dat rond 1820-1830 dateert. Onder irisé wordt het kleurverloop van verschillende kleuren verstaan. Deze bedrukkingmethode in 1819 uitgevonden door Michel Spoerlin een behangfabrikant uit Wenen en rond 1823 werd geperfectioneerd bij zijn zwager Jean Zuber een bekende behangfabrikant in Rixheim. Bijzonder aan deze methode was dat de meerdere kleuren verf in één keer konden worden aangebracht in plaats van door gebruik te maken van separate houten blokken. Naast patronen, ook bij de grondering zoals veel is toegepast bij de luchten van panoramabehangsels.

Bijzonder is dat dit behang in kasteel Heeswijk tevens is voorzien van een gesatineerd grondering. Het woord satineren is afgeleid van het Franse woord satinage, waarbij de grondering glimmend wordt gemaakt. Dit werd bereikt door het gegrondeerd behang op een marmeren tafelblad te leggen met fijne talkpoeder te bestrooien. Vervolgens werd het oppervlak met ronde borstel geborsteld totdat er een zachte glans werd verkregen. In 1835 wordt het met de hand satineren van de grondering vervangen met een satineermachine.

Met deze uitvindingenen (zoals irisé, satiné en velouté) was het mogelijk om het papierbehang op kostbare zijde en damaststoffen te doen lijken.

Tip voor dummies: irisébehang dateert van ná 1820

Tip voor dummies: gesatineerde gondering tot 1835 handmatig en na 1835 machinaal.

 Tip voor dummies: handbeschilderd behang is herkenbaar aan de penseelvoering waarbij de verf uitloopt van dik naar dun.

 Tip voor dummies: Blokdruk is herkenbaar aan de vrij scherpe contourlijnen van pasteuze verf van iedere kleur die met een eigen blok is aangebracht.

 

5. Border

De border kan bij het behang horen. Zo kan een gevelouteerde border bij een behang horen (velouté techniek: met wol bestoven behang, is fluweelachtig). Zwarte borders waren bijvoorbeeld hip in 1808 door koning Lodewijk Napoleon.

Moderne pigmenten op de border zijn nauwkeurig te dateren door middel van verfmonster analyses door de microscoop.

Technicall stuff voor Dummies: pigment Schweinfurter groen dateert van 1822-1860.

 

6. Behanglagenpakket

Het totale behanglagenpakket kan dankzij de onderlinge relatie tussen de lagen ook een datering geven. Bohan geeft een voorbeeld van een belanglagenpakket zoals aangetroffen in Oud Amelisweerd, van boven (jongste) naar beneden (oudste) in het pakket:

1880-1880 > Machinaal vervaardigd papierbehang met bijpassende border verbleekte kleuren door UV.

1830-1850 > floraal papierbehang met blauw golfpatroon en gesatineerde grondering met bijpassende velouté border, blokdruk,

1810-1830 > Grisaille lambris papierbehang met floraal banen en grijze rozetten papierbehang met bijpassende velouté border, blokdruk,

1808-1810 > Lichtblauw floraal gestreept papierbehang met bijpassende zwarte border, blokdruk. Handgeschreven nummer 1238 komt overeen met rekening voor 12 rollen behang en 5 borders met nummer 2134 J.G. Berger te Amsterdam!

1780-1800 > Rood floraal gestreept papierbehang, blokdruk

Tip voor dummies: Gesatineerd behang heeft een glimmende ondergrond, datering voor 1835 als het met de hand is gedaan… Hoe zie je dit???

 Tip voor dummies: koppel de bewonersgeschiedenis aan de behanglagen.

 

7. topografisch onderzoek

De lagen behang kunnen onderling in de kamers van een gebouw vergeleken worden. Zo kunnen de opeenvolgende lagen uit een kamer aan het behang van andere kamers gelinkt worden. Hierdoor is de planning en de indeling van een huis beter te begrepen, zoals gebeurde bij het kleuronderzoek in Oud Amelisweerd.

Tip voor dummies: alle lagen koppelen in een grafische overzicht van plattegronden en opstanden met aangetroffen behang en toelichting op kleuren, patronen en indien bekend aan de bewoners en bouwgeschiedenis.

 

8. Onder de verflagen

Contourlijnen maken een overschilderd stuk zichtbaar.

Warning voor dummies: overschilderen van behang is funest

 

9. In verschillend licht

Veel informatie kan verkregen worden door het behang te beschijnen met verschillenden soorten belichting.

  • Met UV-fluorescentie kleuren de schilderingen paars.
  • In strijklicht worden opstaande verfschollen, delaminatie, deformatie en naden zichtbaar.
  • Doorvallend licht maken scheuren, overschilderingen, vullingen en de papierstructuur zichtbaar.

 

10. Registratieformulier

Bohan vertaalde het registratieforumulier dat gebruikt wordt door Historic New England. http://www.historicnewengland.org/collections-archives-exhibitions/collections-access/wallpaper/wallpaper Door het invullen van een registratieformulier kunnen alle kenmerken van het behang vergeleken worden met andere behangsels in een database. Om dit te kunnen doen is het heel belangrijk dat er zoveel mogelijk gegevens in de database worden opgenomen. Het invullen van een formulier gaat vrij snel en beslaat de genoemde 10 stappen. Ook kunnen de maten, de aantallen en het adres worden ingevoerd, waar later ook op gezocht kan worden in de database. Wat je niet weet, hoef je ook niet in te vullen.

Een eenvoudig formulier dat bij algemene toepassing kan leiden tot een schat aan kennis over behang.

Figuur 1: behoud behangsels!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *