Loodwitsymposium | Zonder lood geen Oude Meesters! Verouderende olieverf moet zichzelf kunnen repareren

Zonder lood geen Oude Meesters! Verouderende olieverf moet zichzelf kunnen repareren

Een samenvatting van de presentatie van prof. dr. J. J. Boon (JAAP Enterprise for Molart advice) op de Restauratiebeurs 2011. Klik hier voor de overige presentaties. Klik hier voor de integrale presentatie (under construction)

Na meer dan een halve eeuw is het werk van Jan van Eyk er nog steeds, terwijl moderne werken vloeibaar zullen worden. Er is dus iets bijzonders aan de hand. “Zelfreparatie”, een begrip aan loodwit toegekend door prof. Dr. J. Boon. Het is dé reden dat de oude meesters nog steeds bestaan. Olie in de verf gaat bij het drogen een reactie aan met zuurstof en vormt zo steeds meer zuurgroepen. Als de verf eenmaal droog is, stopt dit proces van chemische verandering niet.[1] Dat betekent o.a. dat de (biologische) ester binding niet blijvend is waardoor veel chemische binding in de gedroogde olie verloren gaat. Na honderd jaar is de verf uiteengevallen en zouden er bijvoorbeeld druipers kunnen ontstaan. Alleen bij de oude meesters gebeurt dit niet. En dat komt door loodwit. Lood heeft namelijk de eigenschap meerdere zuurgroepen te kunnen binden, wel 6 tot 7. Oude loodverf is net lego, een dynamisch 3-dimensionaal netwerk dat de verfdeeltjes bij elkaar houdt. Deze zelfreparatie is specifiek voor loodwit, andere witte doen dit niet. Het maakt een ongekend duurzaam.

Figuur 1. Model van drogende olie (A) en de viskeuze massa door gevormde cross links ten gevolge van oxidatie aan de lucht (B). Stadium C is de van de biologische ester bindingen, een proces dat ongeveer 100 jaar kan duren. In stadium D worden, via zelfreparatie, de vrijkomende vetzuurgroepen door metaalionen (lood, calcium, mogelijk ook koper en ijzer) gebonden.

Figuur 2: Verouderde olieverf bestaat uit een netwerk van dizuren bijeengehouden door metaalionen.[2] Verzadigde vetzuren zijn z.g. eindstukken die een dizuurketen afsluiten en zo de grootte van het netwerk bepalen.


Duurzaam doch opgepast met restauraties

Loodwit is ongekend duurzaam mits met respect behandelt. Overmatig reinigen of blootstellen aan hoge temperaturen veroorzaakt reacties. Door verzuring verbreken de bindingen tussen lood en vetzuren. Met name verzadigde vetzuren gaan zwerven en reageren dan weer met tot loodzepen. “Loodzepen die naar buiten komen” veranderen het verfoppervlak. Door verzeping kan de verf transparant worden, zoals in de Asperges van Coorte, waar de dekkingskracht afneemt en de verf donkerder lijkt.


[1] De biologische binding tussen vetzuren en glycerol in de oliemoleculen zijn relatief zwak en overleven niet: hydrolyse.

[2] Boon Jaap J., Frank Hoogland and Katrien Keune: Chemical processes in aged oil paints affecting metal soap migration and aggregation (2007), In: AIC paintings specialty   group postprints : papers pres. at the 34th annual meeting of the AIC of Historic &  Artistic Works providence, Rhode Island, June 16-19, 2006 / ed. H. Mar Parkin. – Washington: AIC, 2007. – pp. 16-23 (AIC PSG Postprints; 19)

Zie ook “Loodwit als cultureel erfgoed. Dodelijk mooi”, in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed, nummer 1, winter 2012.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *